Toen we de Markiezin in 2006 kochten, zat er wat speling in het roer. Daarom hebben we in de winter van 2006-2007 een bootmonteur er naar laten kijken. Hij heeft een aantal zaken afgesteld en vervangen. De speling was daardoor bijna verdwenen.

Inmiddels is de Markiezin alweer 9 jaar in ons bezit. Voor je eigen gevoel blijft het een 'nieuwe' boot, met 'onlangs' gereviseerde stuurinrichting. Maar na negen jaar denkt de Markiezin daar zelf anders over.

Al langere tijd merken we dat de stuurinrichting iets minder nauwkeurig reageert, en horen we zo nu en dan een klikje ergens vandaan komen. Als je het dan gaat onderzoeken, is het natuurlijk niet meer te vinden...

Tijdens een tocht van IJmuiden naar Scheveningen hebben we een behoorlijk swell. Dit is het gevolg van de storm die de dagen ervoor gewoed heeft. Tesamen met ruime wind (wind van achteren) levert dat wat rollen van de boot op, met als gevolg dat het roerblad zware klappen krijgt. Het geluid vanuit de stuurstand begint daarbij wat onheilspellend te worden. Het roer doet het wel gewoon, maar eenmaal in Scheveningen aangelegd, lijkt het ons beter om een en ander eerst maar eens te controleren.

Ons stuursysteem is een Whitlock Mamba stangenstysteem uit 1986, specifiek type M3R (opvolger van de M3, de R staat voor Revision of zo). Het is nogal een gezoek om dit typenummer te vinden. Er is ook een Cobra systeem wat er erg op lijkt met versienummers 4, 4R, 5, 5R et cetera. We weten overigens pas zeker welk systeem het is na volledige demontage van de hele stuurstand. Het is in een voetplaat gestanst, maar dan ook gelijk drie keer. Aan de buitenkant is nergens een indicatie of typenummer te vinden, maar ik loop op het verhaal vooruit.

We beginnen met het verwijderen van het kompas bovenop de stuurstand. Daarna is de afdekplaat aan de beurt. Daarvoor moeten 8 schroeven worden losgehaald. Dankzij de revisie uit 2007 zitten die niet vastgecorrodeerd (het zijn rvs-schroeven in een aluminium huis). Later lees ik dat je deze schroeven eigenlijk ieder jaar even iets los moet draaien, en dan weer vast, om corrosie te voorkomen. De afdekplaat kan er dan nog steeds niet af. Deze moet waterdicht bevestigd zijn, en 'in principe' is er dus een maatwerk neopreen ring voorzien. Helaas is de fabrikant Whitlock al jaren geleden gestopt deze te maken. Onze monteur heeft het dus dichtgekit. Als je met demonteren bezig bent is het onhandig, later blijkt dat het een goed idee was om alles zo waterdicht mogelijk te houden. Nu moet in ieder geval de beitel in de kit, en voorzichting wordt met een aantal rake klappen de kitrand doorbroken. Afdekplaat loshalen (is onbeschadigd gebleven), en zien hoe het er binnen het huis voorstaat.

Binnenin zitten twee konische tandwielen die haaks op elkaar staan. Een op de as naar het stuurwiel, de andere naar beneden richting de stangen die het roerblad aandrijven. Het is gelijk duidelijk wat het probleem is. Het tandwiel van de naar benedengaande as heeft een speling van net geen centimeter. Deze kan alleen maar erger worden totdat op een gegeven moment de tandwielen los van elkaar komen, of vastslaan, In ieder geval zal het leiden tot overmatige slijtage en maar matig stuurgenot. Wat verder opvalt is de lullige (excusez le mot) manier waarop het stroomdraadje voor het kompaslampje is ingebouwd. Er is een gat door het aluminium huis geboord waarbij de scherpe randen niet zijn afgevijld. Er zijn al grote stukken isolatie van de stroomdraad verdwenen door schavielen langs de scherpe rand, en later haal ik mijn hand er zelfs aan open. Het is duidelijk een knullige laatste toevoeging. We verdenken eerst Conyplex (werf waar Markiezin is gebouwd) hiervan, maar later blijkt het door Whitlock zo te zijn afgeleverd (!).

Dat moet dus gemaakt worden. Ik start een internetzoektocht. Het duurt even maar ik krijg een schema van de stuurinrichting te pakken, en weet dan zeker dat het defecte kogellagers zijn. Natuurlijk kom ik ook een groot aantal forumposts tegen, waarbij de moed je in de schoenen zinkt. Voor sommigen is het een totale winterklus geweest dit te maken, anderen hebben slijptollen en lasmachines gebruikt en meer van dat soort fraais. Nu weet ik uit ervaring dat het zoutvaatje een handig hulpmiddel is op internet, maar het is toch even slikken.

Keus hebben we niet. Het lijkt wel alsof toeval niet bestaat, want midden in het hoogseizoen hebben we in de haven van Scheveningen een eigen box, zodat het geen kwaad kan een paar dagen onbestuurbaar te zijn. Het is schitterend weer, dus als we ergens op moeten wachten dan gaan we wel ergens in een van de havenetablissementen ons vermaken.

Ik begin met het loshalen van de stuurstand en de stangen. Ik krijg helaas de laatste spline niet los. Hamer, schroevendraaier, hetelucht kanon, het helpt allemaal niets. Uiteindelijk neem ik een ander spline-koppeling die wel in één keer goed gaat. Nu de stuurstand los is, nog een keer proberen. Maar geen succes. Waaraan het ligt, mijn onhandigheid of gebrek aan tools? Dus wordt het plan B. We gaan op zoek naar een jachtbedrijf. Uiteindelijk vinden we Boeg, vlakbij de haven. Meer gericht op grotere schepen, lijkt het, maar who cares. Even gebeld, vriendelijke man, en we konden gewoon met onze gedemonteerde stuurstand langskomen. Dat laten we ons geen twee keer zeggen.

Stuurstand op het opvouwbare steekkarretje en lopen maar. Aangekomen bij Boeg worden we gelijk naar de werkplaats gedirigeerd. De monteur kijkt ingewikkeld en zegt: "Ga maar even koffie drinken". Wij weer naar het kantoor, en Hans geeft ons uitleg wat Boeg allemaal doet. Ik heb net een slokje van de koffie genomen, gaat de deur open en Rinus komt binnen. "Werkje van niks!". Ik weet niet of ik me nu blij of wat beteuterd voel. Volgens Rinus moet je er een schroevendraaier inzetten en is ie dan zo open. Ik denk alleen dat dat op een werkbank een stuk beter gaat dan op een teakhouten vlonder van een polyester zeiljacht. Maar in ieder geval is de spline los. We pakken het allemaal weer in, en lopen naar de boot terug om een en ander verder uit elkaar te halen.

Op de boot demonteren we het zaakje verder. De oude kogellagers zijn inderdaad volledig versleten, maar met geen mogelijkheid van de as af te krijgen. Na een half uur vruchteloos proberen besluiten we het er nog maar een keer bij Boeg op te wagen. Ergens vermoeden we dat ze al een beetje op ons zitten te wachten. Voordeel is nu dat alleen de as meehoeft, het karretje kan thuisblijven.

Bij Boeg zijn ze weer allervriendelijkst. We worden weer naar Rinus gebracht en die bekijkt het. Probeert het eerst met een paar klappen, dat gaat niet. Vervolgens wordt de 100 tons pers erbijgehaald. Dat moet toch kunnen, zou je zeggen. Helaas blijkt al snel dat dit niet de methode gaat zijn. Rinus merkt droog op dat het aluminum huis waar de kogellagers in zitten begon door te buigen, en dat hij het niet meer vertrouwde. Maar er zijn meer wegen die naar Rome leiden. Uit een stellage met allerlei pijpen in soorten en maten wordt er een gepakt, een stuk afgezaagd, en daarmee wordt geprobeerd de twee lagers eruit te slaan. Heeft in eerste instantie geen effect. Er blijkt een richel in het huis te zitten, die de kogellagers in positie houdt. Die richel zorgt er ook voor dat je de lagers er op deze manier niet uit kunt krijgen. Typisch is wel dat dit niet op de technische tekeningen van Whitlock staat...

In tweede instantie weet Rinus, nu we doorhebben hoe het zit, de lagers er met een paar welgemikte slagen uit te krijgen. Hans geeft aan dat we het beste bij de firma Bernard Sanders in Den Haag nieuwe lagers kunnen bestellen. En zo staan we een half uur later weer buiten.

We stappen in de tram en gaan met de oude lagers naar Sanders. Ik heb de maat van de as gemeten. Deze is 2,54 cm, dus een inchmaat. Een internetzoektocht heeft me al dat dit niet de meest courante maten zijn.

Bij Sanders worden we weer goed te woord gestaan. Onze verkoper begint alleen steeds zorgelijker te kijken nadat hij met een schuifmaat de dimensies van de lagers heeft bepaald. Het lager is een half inch hoog, binnendiameter is een inch, buitendiameter is twee inch. Dus een mooie verhouding 1:2:4. Tja, zegt de verkoper, dat klinkt voor u vast heel logisch, maar deze lagers heb ik niet. Huh??? Gelukkig wordt een zoektocht bij collega's gestart. Na een half uur zijn lagers gelokaliseerd in Zuid–Duitsland, maar is de onheilspellende waarschuwing, dat wordt heel kostbaar! Ik bereid me voor op een paar honderd euro, uiteindelijk blijkt het met 80 euro inclusief alle kosten te kunnen worden geregeld. Enig detail: het gaat een paar dagen duren, en als ze er zijn moeten we ze weer met de tram ophalen. Keus is er niet, en na nog een tijdje over zeilboten met hem te hebben gebabbeld verlaten we de winkel.

De volgende twee dagen vullen we met de toerist uithangen in Scheveningen, het schilderen van de stuurstand (hij is nu toch helemaal los) met Hammerrite en een of andere primer, en het schoonmaken van de onderdelen.

Op de dag dat de kogellagers zullen worden geleverd belt Sanders in de ochtend op. De lagers zijn er! En nog meer goed nieuws, een van hun chauffeus wil ze wel afleveren bij ons in de jachthaven! Helemaal goed. Scheelt ons bijna twee uur aan tram- en reistijd. Na elkaar twee keer te zijn misgelopen tref ik de chauffeur bij de Gamma (waar anders...) en even later sta ik met de kogellagers aan boord. Zonder aarzelen pakken we alles bij elkaar en lopen naar Boeg. Daar blijkt Hans van het mooie weer gebruik te hebben gemaakt: hij is op vakantie. Brutaal zeggen we dat Rinus een paar lagers voor ons zou vastzetten, en we kunnen nu zonder begeleiding de werkplaats in. Rinus herkent ons gelijk. Stopt wat hij aan het doen is en slaat in 5 minuten vakkundig alles vast. Wenst ons een bijzonder prettig vervolg van onze vakantie en gaat weer verder.

Bij de receptie vragen we om de rekening. Omdat we de kogellagers zelf betaald en geregeld hebben gaat het om wat arbeidsloon. Ik maak de afspraak dat Hans contact opneemt. We hebben daar niets meer van gehoord.

Op de boot begint het grote monteren. Dat verloopt vrij vlot. Dat wil zeggen: het duurt maar drie keer langer dan ik eerst dacht. We komen nauwelijks bijzonderheden tegen, todat we het kompas en afdekplaat moeten monteren. De hele tijd dat we met de stuurstand bezig zijn vragen we ons af wat de slijtage van de lagers precies veroorzaakt heeft. Uiteindelijk blijkt het rare draadje voor het compaslampje de boosdoener. Deze wordt zonder enige afdichting door de afdekplaat heengeleidt. Lekkage is daardoor onvermijdelijk! We hebben het opgelost door met kit en een rietje een waterdichte doorvoer te creëren. Het is duidelijk dat dit compasdraadje een last-minute toevoeging van Whitlock is geweest.... en bijna dertig jaar na dato levert ons dat een vakantieweek in Scheveningen op.

Na het monteren volgt het afstellen. Bij dit soort tandwielen zijn verschillen van een kwart millimeter in de positionering al cruciaal. Standaard worden er drie afstandsringen meegeleverd. Helaas komt het tandwiel nu net iets hoger uit (misschien is de kogellager er net iets minder diep ingeslagen). We knippen van een oud plastic yoghurtdekseltje een extra ringetje... Nu maar hopen dat het niet al te bio-degradable is. Na deze laatste slag werkt de stuurstand weer helemaal naar behoren. We zijn uiteindelijk een week bezig geweest om twee kogellagers te vervangen.

De kosten vielen uiteindelijk mee. De café's en restaurants in de buurt profiteerden het meest van ons verblijf in het zonnige Scheveningen.